Volgens Bremer is het begrip ‘gezondheid’ voor iedereen verschillend. “De WHO hanteert niet voor niets een heel brede definitie.” Mocht je die definitie even niet helder op je netvlies hebben, hij stamt uit 1948 en luidt als volgt: ‘Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte.’ Bremer licht toe: “Er spelen voor mensen veel meer zaken mee om zich goed te voelen, dan alleen maar te genezen van een ziekte. Artsen houden daar niet altijd rekening mee.”
Wat wil de patiënt?
“Zo zag ik eens een patiënte, een oude dame met een ernstige ziekte. Ik kon haar uitgebreid behandelen en genezen, maar het ging om een zware ingreep met een lang herstel. Toen ik haar vroeg wat ze wilde, of ze nog mobiel wilde zijn om bijvoorbeeld naar de bioscoop te gaan, antwoordde ze: ‘Ik wil zo lang mogelijk de vogeltjes in mijn volière zien en ze kunnen voeren.’”
Het antwoord van de oude dame zette Bremer aan het denken: “Hebben we jarenlang te veel behandeld en te weinig naar de patiënt geluisterd? Hebben we wellicht te vaak gedacht: ‘Wat zou ik zelf doen?’, terwijl dat voor iedereen anders is?”
Wie zorgt voor de hond?
Samen beslissen zorgde voor een grote verandering: “We leren wat mensen echt belangrijk vinden. Want als je de zaken niet uitspreekt, weet je niet wat de keuze van de patiënt beïnvloedt”, legt Bremer uit.
“Stel, een vrouw moet 6 weken naar een revalidatiecentrum. De arts denkt: ‘Na die 6 weken zal ze heel erg vooruit gegaan zijn.’ De vrouw denkt: ‘Hoe moet dat met mijn hond?’ Of: ‘Wie zorgt er voor mijn man die licht dementerend is?’ Vooral vrouwen zijn vaak ook mantelzorger voor hun man of kind en kunnen en willen niet zomaar gemist worden. Als je als arts daarover niet praat, weet je ook niet wat deze patiënte beïnvloedt. Je moet kijken naar de hele situatie waarin zij verkeert.”
Gelijkwaardig gesprek
Maar soms werkt samen beslissen niet, dan wil de patiënt niet. Bremer: “Ja, die moet er ook aan toe zijn. Hij moet er soms aan wennen dat hij mee mag denken, dat gevraagd wordt wat híj wil. Met samen beslissen is de arts geen autoriteit meer die alles bepaalt, maar verloopt het gesprek veel gelijkwaardiger. Er zijn patiënten die dan zeggen: ‘U bent toch de arts, vertelt u mij maar wat het beste is.’ Zij zijn nog niet gewend dat hun mening ook zwaar meeweegt bij het maken van een keuze, dat arts en patiënt samen keuzes maken. Voor hen is het ook een proces.”
Plezier in het leven
Bremer merkt dat samen beslissen vruchten afwerpt. “De patiënt is tevredener. Hij heeft het gevoel meer regie te hebben. We doen minder uitgebreide behandelingen, niet alles hoeft meer. Het zou mooi zijn als we dat op macro-economisch niveau kunnen vertalen naar de juiste zorg en minder zorg in plaats van overbehandelen.”
Hij vervolgt: “Je moet niet altijd maar iemand willen genezen. Belangrijk is dat voor de patiënt het plezier in de dingen gewaarborgd blijft. Met chronische ziektes valt bijvoorbeeld best te leven als de belemmeringen acceptabel zijn voor de patiënt. Dat scheelt een hoop risico’s en complicaties.”
Quickscan van Zuyderland
Om zorgprofessionals in het Zuyderland bewust te maken van samen beslissen, werd een quickscan ontwikkeld. Het is een fraai vormgegeven vragenlijst waarin zorgverleners kunnen aanvinken of ze hebben gecheckt of de patiënt de informatie goed heeft begrepen, of ze de informatie hebben afgestemd op de gezondheidsvaardigheden van de patiënt, enzovoort.
Annelies Driessen, senior Beleidsadviseur Kwaliteit, Patiëntveiligheid en Bedrijfsvoering (KVB) in het Zuyderland, werkte er aan mee: “Gesprekken tussen arts en patiënt zijn bijna altijd 1-op-1; niemand kijkt mee. Daardoor weten zorgverleners vaak niet van elkaar hoe ze die gesprekken aanpakken. De quickscan brengt ze met elkaar in gesprek daarover.” Bremer vult aan: “Het helpt om samen beslissen zoveel mogelijk gelijkgestemd te laten gebeuren in het Zuyderland. In een vakgroep met 15 specialisten moeten alle 15 informatie aanbieden op dezelfde wijze. Het moet niet zo zijn dat een patiënt bij de ene specialist dit hoort en bij de andere dat.”
Cliëntenraad en patiëntperspectief
Hoewel de quickscan er vooral is om de zorgprofessional op weg te helpen met samen beslissen, mag het patiëntperspectief niet ontbreken. Daarvoor werd de Cliëntenraad ingeschakeld. Hoogleraar persoonsgerichte zorg Jane Murray Cramm maakt er deel van uit. Cramm: “Samen beslissen kantelt de focus van strikt klinisch naar het breder welzijn van de patiënt. Een patiënt geeft niets om klinische waarden, die heeft heel andere beweegredenen voor een behandeling. Daar heeft de arts vaak totaal geen weet van. Denk aan een kankerpatiënt die niet kaal wil worden. Een arts moet dat kunnen vertalen naar behandelopties.”
Meer weten?